четверг, 23 августа 2018 г.

Մահացու մեղքերը յոթն են

Մահացու մեղքերը յոթն են: 
Այս մեղքերին հակադրվում են յոթ առաքինությունները: 
Դրանք են`

▪ հպարտություն           ▪ խոնարհություն
▪ նախանձ                      ▪ եղբայրասիրություն
▪ բարկություն               ▪ հեզություն
▪ ծուլություն                 ▪ աշխատասիրություն
▪ ագահություն              ▪ ողորմածություն
▪ որկրամոլություն      ▪ ժուժկալություն
▪ բղջախոհություն        ▪ ողջախոհություն

пятница, 3 августа 2018 г.

Aratta_Ararat_Urartu_Armenia


Հայկյան տոմար

Հայկյան տոմար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Հին հայկական տոմարից)
Jump to navigationJump to search
HS Disambig.svg Անվան այլ կիրառումների համար տես՝ Հայկական տոմար (այլ կիրառումներ)

Բովանդակություն
Հայկյան տոմար կամ Հին հայկական տոմար, հայկական օրացույց, ժամանակի հաշվարկի հայկական համակարգ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայերը մ.թ.ա. ունեցել են տոմար։ Վահագն աստծո ծննդից հաշվարկվող թվարկությունը, ըստ որի՝ 2015 թ. մարտի 21-ից 9608 թվականն է։ Սկզբում, հավանաբար, օգտագործել են լուսնայինը, հետագայում անցել ավելի կատարելագործված՝ արեգակնային տոմարի։ Հայոց տոմարի սկզբնավորման մասին կան միայն կցկտուր տեղեկություններ։ Ենթադրվում է, որ հայոց հին արեգակնային տոմարը շարժական էր (12x30+5), և դրա հետևանքով խախտվել են ոչ միայն ամիսների ու տարվա եղանակների որոշակի համապատասխանությունները, այլև, որ շատ կարևոր է, եկեղեցական տոների, ծիսակատարությունների ժամանակները։ Որոշ տոմարագետներ Հայոց տոմարը նմանեցրել են եգիպտական տոմարին։ Եգիպտացիների օրացուցային տարին, ինչպես և հայկականը, իրական արեգակնայինից մեկ չորրորդ օրով պակաս է եղել, որի հետևանքով տարեսկիզբը յուրաքանչյուր չորրորդ տարին մեկ օրով շուտ է սկսվել և իր դիրքը վերականգնել է միայն 1460 հուլյան տարի անցնելուց հետո։ Եգիպտացիները այն կոչել են Սոթիսի շրջան, հայերը՝ Հայկյան շրջան։ Ձեռագրերում պահպանված ավանդության համաձայն, Հայոց տոմարի սկիզբը կապվել է Հայկ Նահապետի՝ Բելի դեմ տարած հաղթանակի հետ (Ղևոնդ Ալիշանը իր հաշվումներով հետ գնալով Հայկյան շրջաններով՝ այդ թվականը ստացել է մ.թ.ա. 2492, այսինքն՝ Հայոց Բուն թվականը), իսկ ամսանունները կոչվել են նրա 12 ուստրերի ու դուստրերի անուններով՝ ՆավասարդՀոռիՍահմիՏրեՔաղոցԱրացՄեհեկանԱրեգԱհեկանՄարերիՄարգացՀրոտից և Ավելյաց։
Մ.թ.ա. 26-ին եգիպտացիներն անցել են անշարժ տոմարի, իսկ Հայոց շարժական տոմարը շարունակվել է գործածվել։ Նիկիայի Ա տիեզերական ժողովից (325) հետո հուլյան տոմարը ընդունել են քրիստոնյա բոլոր ժողովուրդները։ Մինչդեռ Հայ եկեղեցին շարունակել է առաջնորդվել Հայոց շարժական տոմարով։ Հայերը, ինչպես և մյուս ժողովուրդները, եկեղեցական տոները կարգավորել են Անդրեաս Բյուզանդացու կազմած 200-ամյա (352–551) աղյուսակով, իսկ դրա ավարտից հետո գործածվել է Էաս Աղեքսանդրացու 532-ամյա զատկացուցակը, որով և սկիզբ է առել Հայոց Մեծ թվականը։ Ձեռագրերը վկայում են, որ VII դ. Անաստաս Ա Ակոռեցու հանձնարարությամբ Անանիա Շիրակացին կազմել է անշարժ տոմարի նախագիծ, որը սակայն, գործածության մեջ չի մտել։
Ըստ հին հայկական օրացույցի՝ տարին սկսվում էր Նավասարդ ամսի 1-ին (համապատասխանում է օգոստոսի 11-ին)։ Ամբողջ տարին բաղկացած էր 12 ամիսներից՝ յուրաքանչյուրում 30 օր, իսկ տարվա մնացող օրերը լրացնում էր Ավելյաց կոչվող ամիսը՝ բաղկացած 5 (նահանջ տարիներին 6) օրից։
Առաջին հայկական օրացույցը կոչվել է «Պարզատումար», որը տպագրվել է 1513 թվականին Վենետիկում՝ Հակոբ Մեղապարտիտպարանում։[1]
1788 թվականին հնդկահայ հասարակական գործիչ Շահամիր Շահամիրյանի կողմից հրատարակած Հայաստանի սահամանդրաության նախագծում՝ Որոգայթ փառացում, 103-րդ հոդվածում նա հետևյալ կերպ է պատճառաբանում Հայաստանոմւ Հայկյան տոմարի հրաժարվելը[2].
Հայ ազգի կյանքում ընդունվարծ էր, որ տարեմուտն ընկնում է նավասարդ ամսի մեջ, որը չի համապատասխանում տարվա չորս եղանակներին ու ցուցի չի տալիս՝ ոչ գարնան, ոչ ամռան,
ոչ աշնան և ո՛չ էլ ձմռան սկիզբը, այ պատճառով էլ հայոց ամսանուններն իրենց նշանակությունը պահպանել են հայոց մեջ եղած բազում գրքերի հավաստման համար միայն: Իսկ մեր տարեմուտն սկսվում է հունվարի վեցին՝ մեր Տեր Տեր Փրկիչ Քրիստոսի Ծննդյան և Հայտնության տոնի օրը, և հայոց ամսանուններն էլ հիշվում են ըստ [անցյալում ունեցած] գործածության:

Հին հայկական ամսանուններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Նավասարդ (օգոստոսի 11-սեպտեմբերի 9)
  2. Հոռի (սեպտեմբերի 10-հոկտեմբերի 9)
  3. Սահմի (հոկտեմբերի 10-նոյեմբերի 8)
  4. Տրե (նոյեմբերի 9-դեկտեմբերի 8)
  5. Քաղոց (դեկտեմբերի 9-հունվարի 7)
  6. Արաց (հունվարի 8-փետրվարի 6)
  7. Մեհեկան (փետրվարի 7-մարտի 8)
  8. Արեգ (մարտի 9-ապրիլի 7)
  9. Ահեկան (ապրիլի 8-մայիսի 7)
  10. Մարերի (մայիսի 8-հունիսի 6)
  11. Մարգաց (հունիսի 7-հուլիսի 6)
  12. Հրոտից (հուլիսի 7-օգոստոսի 5)
  13. Ավելյաց (օգոստոսի 6-օգոստոսի 10)

Հին հայկական օրանուններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետաքրքրական է, որ ամսվա յուրաքանչյուր օր նույնպես ուներ իր անունը։
  1. Արեգ
  2. Հրանդ
  3. Արամ
  4. Մարգար
  5. Ահրանք
  6. Մազդեղ կամ Մազդեկան
  7. Աստղիկ
  8. Միհր
  9. Ձոպաբեր
  10. Մուրց
  11. Երեզկան կամ Երեզհան
  12. Անի
  13. Պարխար
  14. Վանատուր
  15. Արամազդ
  16. Մանի
  17. Ասակ
  18. Մասիս
  19. Անահիտ
  20. Արագած
  21. Գրգուռ
  22. Կորդուիք
  23. Ծմակ
  24. Լուսնակ
  25. Ցրոն կամ Սփյուռ
  26. Նպատ
  27. Վահագն
  28. Սիմ կամ Սեին
  29. Վարագ
  30. Գիշերավար
Իսկ վերջին "Ավելյաց" ամսվա օրերի անվանումներն են
  1. Լուծ
  2. Եղջերու
  3. Ծկրավորի
  4. Արտախույր
  5. Փառազնոտի

Օրվա ժամերի անվանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օրվա ժամերը նույնպես ունեին իրենց անվանումները։
00:00Խաւարականն
01:00Աղջամուղջն
02:00Մթացեալն
03:00Շաղաւոտն
04:00Կամաւոտն
05:00Բաւականն
06:00Հաւթափեալն
07:00Գիզկան
08:00Լուսաճեմն
09:00Առաւոտն
10:00Լուսափայլն
11:00Փայլածումն
12:00Այգն
13:00Ծայգն
14:00Զօրացեալն
15:00Ճառագայթեալն
16:00Շառաւիղեալն
17:00Երկրատեսն
18:00Շանթակալն
19:00Հրակաթն
20:00Հուրթափեալն
21:00Թաղանթեալն
22:00Առաւարն
23:00Արփողն

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Թումանյան Բ., Հայ աստղագիտության պատմություն, հ. 1, Երևան, 1964։
  • Բենիկ Թումանյան, Տոմարի պատմություն (խմբ. Ստեփան Մելիք-Բախշյան), Երևան, «ԵՊՀ հրատարակչություն», 1972 — 222 էջ. — 5000 հատ։
  • Ռաֆայել Համբարձումյան, Հայկական տոմար, Երևան, «Հայաստան», 1992 — 102 էջ. — 10000 հատ։
  • Բադալյան Հ., Օրացույցի պատմություն, Երևան, 1970։
  • Բադալյան Հ., Հայոց տոմարի պատմություն, Երևան, 1976։
  • Վարդանյան Ռ., Հայոց Տոնացույցը (4–18-րդ դարեր), Երևան, 1999։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Jump up Ա․ Փարսադանյան «Գիտելիքների շտեմարան», «ՎՄՎ-ՊՐԻՆՏ», Երևան, 2003 թ
  2. Jump up Որոգայփ թառաց, Երևան, 2002, էջ 129 — 271 էջ, ISBN 5-540-01746-3։

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավասարդ

Նավասարդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Jump to navigationJump to search
HS Disambig.svg Անվան այլ կիրառումների համար տես՝ Նավասարդ (այլ կիրառումներ)
ՆավասարդՀայկական տոմարի առաջին ամիս։ Կազմված է «նավ» (նոր) և «սարդ» (տարի) բառերից և նշանակում է «նոր տարի»: Նավասարդ ամիսն ունեցել է 30 օր, սկսվել է օգոստոսի 11-ին և վերջացել սեպտեմբերի 9-ին։ Հին հայերի համար Նավասարդի 1-ը (օգոստոսի 11-ը) եղել է ժողովրդական խրախճանքների տոն։[1]

Տարվա գաղափարը և սկիզբը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարին ժամանակի սահմանն է, որը վերցրած է բնությունից: Դա այն ժամանակաշրջանն է, որի ընթացքում Երկիր մոլորակը կատարում է մի լրիվ պտույտ Արեգակի շուրջը։ Երկրի կատարած շրջապտույտը հավասար է 934 միլիոն կիլոմետրի, որն անցնում է մեծ արագությամբ, եթե հիշենք, որ մեկ վայրկյանում անցնում է 30 կիլոմետր։
Տարվա գաղափարը առաջին անգամ ծագել է Հին Արևելքի մշակութային կենտրոններից մեկում՝ Եգիպտոսում։ Այն կապվել է Նեղոս գետի վարարման հետ։ Դրանով էր պայմանավորված եգիպտացիների կյանքը, երկրագործական աշխատանքները։ Նեղոսի վարարման սկիզբը համընկնում էր Սիրիուս աստղի երևալուն։ Եվ ահա այդ աստղի և Նեղոսի վարարման միջև ընկած ժամանակաշրջանն էլ կոչեցին տարի։
Չնայած տարի հասկացությունը ծնվել է Հին Եգիպտոսում, այն էլ այն ժամանակվանից, երբ սկսվեց գոյություն ունենալ թվականություն, բայց տարբեր ժողովուրդներ տարբեր ամիսներ են համարել տարվա առաջին ամիսը, և տարբեր է եղել նրանց նոր տարին։
Այսպես, օրինակ, հին պարսիկների նոր տարին սկսվում էր գարնան օրահավասարից և կոչվում էր «վարդի և գինու» օր։ Հետագայում այն ընդունվեց մուսուլմանական աշխարհի կողմից և ստացավ «Նովրուզ» անունը, որը այսօր էլ նշում են մեծ շուքով։
Ռուսները նոր տարին նշում էին սեպտեմբերի մեկին, անգլիացիները՝ մարտի 26-ին, իսկ Ֆրանսիայում այն զուգադիպում էր Զատկի տոնին։
Հայերի մոտ տարվա առաջին ամիսը օգոստոսն էր և կոչվում էր Նավասարդ։
Նման բազմազանությունը ժողովուրդների տնտեսական ու մշակութային փոխհարաբերություններում դժվարություններ էր առաջացնում։ Ուստի XVI դարի վերջերից սկսած (1582 թ.), որոշվեց նոր տարվա սկիզբը համարել հունվարի մեկը։ Հենց այդ բանն էլ դրվեց մեր ներկա օրացույցի հիմքում։ Տարեգրության մեջ, ժամանակի ընթացքում ստեղծվել էին երկու տոմարներ, որոնք հիմնվում էին աստղաբաշխական հաշիվների վրա։ Դրանցից մեկը կոչվում էր Հին կամ Հուլյան, մյուսը՝ Նոր կամ Գրիգորյան։
Նոր տոմարը մտցվել է Հռոմի պապ Գրիգոր XIII-րդի կողմից, Հուլյան օրացույցի փոխարեն։ Այդ երկու տոմարների միջև եղած տարբերությունը կազմում է տասներեք օր։
Այսպիսով, հունվարի մեկը Նոր տարվա սկիզբը համարելը բնավ էլ պատմական իրադրության հետ չի կապվում և ընդունված է պայմանականորեն։ Բայց ժամանակի ընթացքում այն ավանդույթի ուժ ստացավ։ Այդ օրը, որը այսօր մեզ համար այնքան հարազատ ու անփոխարինելի է դարձել, ունի համեմատաբար նոր պատմություն։
Չնայած միջազգային մասշտաբով հունվարի 1–ը պաշտոնապես ընդունված է Նոր տարի, բայց Միջին և Մերձավոր Արևելքի մի շարք երկրներում (ԻրանումԱֆղանստանում, արաբական մի քանի երկրներում) շարունակում են պահպանել իրենց ավանդական նոր տարին։

Նավասարդի պատմությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավասարդ անունը պարթև-իրանական ծագում ունի և կազմված է երկու բառից՝ նավա-նոր և սարդ-տարի, այսինքն՝ Նոր տարի:
Նավասարդը ամռան վերջին ամիսն է, «ոսկե աշնան» նախադուռը։ Նավասարդի օրերին հասնում են հայկական հողի ու ջրի բարիքները՝ խաղողն ու տանձը, դեղձն ու ձմերուկը։

Տոնակատարությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավասարդյան օրերը հայերը տանում էին առանձին շուքով, որը համարվում էր ամենահանդիսավոր ու ուրախալի տոնը։
Նոր տարին սկսվում էր նավասարդի (օգոստոս) մեկից և տևում մեկ շաբաթ։
Հայկական բոլոր ընտանիքներում Նավասարդը դիմավորում էին մեծ խրախճանքով։ Այդ օրը յուրահատուկ կերակուրներ և ուտելիք էին պատրաստում։ Ճոխ սեղան էին բացում և ընտանիքի բոլոր անդամներն ուրախությամբ էին դիմավորում Նավասարդը։
Կար նաև տոպրակ կախելու սովորությունը։ Երդիկներից կախում էին գույնզգույն գուլպաներ, այն ակնկալությամբ, որ դրանց մեջ Նոր տարվա նվերներ կհայտնվեն։
Նավասարդյան օրերը կրում էին փաստորեն ազգային–ժողովրդական բնույթ։ Իշխում էին զվարճությունը, տոնահանդեսները, երգն ու պարը։ Մեծարում էին Անահիտ ու Աստղիկ աստվածուհիներին, ինչպես նաև Վահագն դյուցազնին, որոնք ժողովրդի մոտ բարի համբավ ունեին։

Տոնակատարության վայրերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական Հայաստանում Նոր տարին կրում էր համաժողովրդական բնույթ, որին մասնակցում էին ամբողջ ազգի ներկայացուցիչները։ Այդ տոնը նշվում էր նախ Բագավանում և ապա Աշտիշատում։ Այդ տեղերում տարեմուտին, նավասարդ ամսի սկզբին մեծ խրախճանքներ ու տոնախմբություններ էին լինում։
Հին հայերի մոտ ջրի և գետի նկատմամբ եղել է պաշտամունք։ Առավել նվիրական գետ է համարվել Արածանին։ Նրա նկատմամբ եղած պաշտամունքը արտահայտվում էր նաև այն բանով, որ նրա ափին էին գտնվում հայոց նշանավոր դիցավանները՝ Բագավանն ու Աշտիշատը:

Նշման արարողությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավասարդի օրերին Բագավանը հանդիսավոր տեսք էր ստանում։ Տոնակատարությանը ներկա էր լինում թագավորն իր շքախմբով։ Դուրս էր բերվում նաև բանակը։
Պատմում են, որ մինչև հարյուր քսան հազար զինվորականներ էին մասնակցում։ Այդ օրը Արածանիի ափին կարելի էր տեսնել գույնզգույն վրաններ, գետափն ստանում էր վրանաքաղաքի տեսք՝ տարածվելով դաշտերի և բլուրների վրա։ Վրանների մեջ շքեղագույնն էր ոսկեդիպակ վրանը, որը թագավորինն էր, ապա աչքի էին զարնում նախարարների վրանները, որոնք մեկը մյուսից գեղեցիկ էին։ Ուխտավորների բազմության մեծ մասը ժամանակը անց էր կացնում ծառերի տակ։ Ի դեպ, հնում Բագրևանդը, այդ թվում նաև Բագավանը ծառազարդ են եղել, որը հետագայում կտրատեցին նվաճողները։
Ուխտավորները զոհաբերության համար բերում էին խոյեր, աղավնիներ, խոշոր եղջերավոր անասուններ, որոնց եղջյուրները ներկում էին զանազան գույներով։ Գիշերները խարույկ էին վառում, որոնց բոցերի վրայով ցատկում էին երեխաները և պատանիները, չար ոգիներից ազատ լինելու համար։
Նավասարդյան տոնի առթիվ հավաքված բազմությունը իր հետ բերում էր նաև տարվա պտուղների առաջին բերքը։ Այդ ժամանակ կատարվում էին մեծահանդես արարողություններ, տեղի էին ունենում ձիարշավներ, եղջերուների վազք և բաց էին թողնում հազարավոր աղավնիներ։ Նավասարդի կամ Ամանորի աստվածը հայ դիցաբանության մեջ համարվում էր պտուղների պահապանը և մարդկանց կերակրողը։ Նրա արձանը գտնվում էր Բագավանում, որը, ինչպես ասվեց, հեթանոս հայերի նշանավոր ուխտատեղիներից մեկն էր։ Այստեղ կառուցված էր մի առանձին հյուրանոց, ուր պատսպարան էին գտնում և կերակրվում օտարական անցորդները և եկվոր ուխտավորները։
Ամանորը կոչվում է նաև «կաղանդ», որը հունարեն լեզվից է և նշանակում է «ամսագլխի օր», «ամսագլուխ», «ամսամուտ»: Ժամանակիընթացքում ամանոր, կաղանդ և տարեմուտ հասկացությունները նույն իմաստը ստացան։
Նավասարդյան խրախճանքի օրերին ամենահետաքրքիրը երգն ու պարն էր։ Տեղի էին ունենում նաև մրցումներ, ու մարզիկները ցուցադրում էին իրենց բազկի, մտքի ու հոգու կարողությունները։
Նավասարդը մեծ հանդեսով տոնելու հիշատակը մնացել է նաև Արտաշես Ա թագավորին վերագրած այն առասպելում, որը մեզ է հասել Գրիգոր Մագիստրոսի միջոցով՝
Ո՞վ կտա ինձ ծխանի ծուխը
Եվ առավոտը նավասարդյան,
Եղնիկների վազելը և եղջերուների վարգելը,
Մենք փող էինք փչում և թմբուկ զարկում...
Ինչպես օրենքն էր թագավորների:
Նավասարդյան աշխարհախումբ տոնակատարությունները, այնուհետև շարունակվում էին Աշտիշատում։ Այսինքն՝ Բագրևանդ գավառից տեղափոխում էին Տարոն (Մուշ), ուր գտնվում էին Հայոց «յոթ բագինները» (հայերի մոտ էլ յոթ թիվը դիտվել է որպես նվիրական թիվ։ Հեթանոս հայերն էլ նախընտրել էին կառուցել «յոթ բագին», այսինքն «յոթ զոհասեղան»՝ նվիրված ԱրամազդինԱնահիտինՄիհրինՆանեինԱստղիկինՏիրին և Վահագնին )։ Աշտիշատում ևս մեծ հանդիսավորությամբ էր նշվում Նավասարդի տոնը։ Հայ ժողովուրդը այդ ավանդական տոնին, թե Բագավանում, թե Աշտիշատում իր դյուցազուններին և աստվածներին պետք է հաշվետու լիներ անցյալ տարվա համար. Վահագնին՝ քաջության, Անահիտին՝ արվեստի, իսկ Աստղիկին՝ արվեստի, սիրո և բանաստեղծության գործերում։ Այսպիսով՝ Վահագնը՝ անվեհեր էր, Անահիտը՝ պահպանող, Աստղիկը՝ պարկեշտ, որոնք մի տեսակ մարմնավորում էին հայ ժողովրդի առաքինությունները։

Կազմակերպվող խաղերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշտիշատում հունական օլիմպիական խաղերի նմանությամբ կազմակերպվում էին մրցություններ։ Այստեղ նույնպես մարզական խաղերի ժամանակ երիտասարդները ցուցադրում էին իրենց բազկի, մտքի և հոգու կարողությունները։
Մրցությունների ժամանակ բանաստեղծը իր հորինած երգն էր արտասանում կամ երգում, երաժիշտը իր բամբիռն էր նվագում, ըմբիշը բազուկների զորությունն էր ցուցադրում, արհեստավորը իր պատրաստած ընտիր գործերը, գյուղացին՝ իր հողի ճոխ բարիքները։ Մրցություններում հաղթողներին վարդերից վառվռուն պսակներ էին հանձնում և օծում վարդաջրով։ Աղավնիներ էին բաց թողնում և իրար վրա վարդաջուր շաղ տալիս։ Ընդհանրապես զարդարվում էին վարդերով։ Այստեղից էլ Վարդավառ, որը նշանակում է վարդերով զարդարվել։ Կազմված է վարդ և վառ բառերից։ Վառ բառը տվյալ դեպքում գործածվում է փայլուն, պայծառ իմաստով։ Մեր հեթանոս պապերից, նավասարդի օրերից մեզ հասավ Վարդավառի ավանդույթը։ Հատկապես իրար վրա ջուր շաղ տալու սովորությունը։

Հեթանոսական տոների փոխարինումը քրիստոնեականով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբ չորրորդ դարի սկզբում Գրիգոր Լուսավորիչը Մեծ Հայքում տարածեց քրիստոնեական կրոնը, հեթանոսական տոներից շատերը փոխարինվեցին քրիստոնեականով։ Այսպես, Վարդավառը, որը Աստղիկի տոնն էր համարվում, փոխարինվեց Հիսուս Քրիստոսիպայծառակերպության անունը կրող տոնով։ Այդ տոնն էլ բնական պետք է համարվեր Մեծ զատկին և դառնար շարժական։ Այսինքն՝ Մեծ զատկից իննսուն օր հետո պետք է նշվեր այն, և բնական է, որ չէր համընկնի հեթանոսական Վարդավառի օրվան։ Դրա համար էլ հեթանոսական շրջանից մեզ հասած Վարդավառը միշտ չէ, որ օգոստոսին է նշվում, երբեմն ընկնում է հուլիսին:
Ինքնին հասկանալի է, որ չորրորդ դարում քրիստոնեության մուտքը Հայաստանում չէր կարող վերացնել ժողովրդի մեջ արմատացած ու դարերով սրբագործված հեթանոսական շատ ավանդույթներ, ժողովրդական շատ տոներ պահպանվեցին, դրանց որոշ չափով տրվեց նոր բովանդակություն։ Ժողովուրդը շարունակեց պահել իր խրախճանքները, թմբուկն ու զուռնան, երգն ու պարը։ Զոհին փոխարինեց մատաղը, կրակ վառելու փոխարեն մոմ վառելը և այլ ավանդույթներ։
Այնպես որ ջրի հետ կապված հեթանոսական սովորությունը պահպանվեց ժողովրդի մոտ։ Վարդավառին ամենուրեք, իրար վրա ջուր, են շաղ տալիս։ Ինչպես տեսնում ենք Վարդավառի ավանդույթը ունի շատ վաղ պատմություն և կապված է պատմական Հայաստանում նշվող նավասարդյան աշխարհախումբ տոնակատարության հետ։

Ջրի պաշտամունքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջրի պաշտամունքի հետ է կապված այն, որ շատ աղբյուրներ սրբագործվել և դարձել էին ժողովրդի համար ուխտատեղի։ Հայաստանում գրեթե գավառ չի եղել, որ չունենա իր «Կաթնաղբյուրը» կամ «Լուսաղբյուրը»: Այդպես էին կոչում այն աղբյուրները, որոնց ջուրը ժողովուրդը համարել է մաքրիչ, առողջացուցիչ և զովացուցիչ։ Ժողովուրդը այդ տեղերը դարձրել էր ուխտատեղի։ Մեզ հայտնի է նաև ժողովրդական էպոսի ավանդությունից այն, որ Սասունցի Դավիթը Կաթնաղբյուրից է ջուր խմել և հզորացել։
Ուխտատեղի են դարձել Արևմտյան Հայաստանում նաև շատ գետեր, որոնցից հիշվեց Արածանին (Բագրևանդում), իսկ Կոգովիտ գավառում էլ այդպիսին համարվում էր, Գետ–Վարդանը, որի հետ մի գեղեցիկ ավանդություն է կապված։ Պատմում են, որ Վարդան Մամիկոնյանը իր բանակով պարսիկների դեմ Ավարայրի դաշտ գնալու ժամանակ, անցնելով այս տեղից, ճանապարհին ջուր չի գտնում։ Ամբողջ զորքը ծարավից ուժասպառ եղած, չի կարողանում շարունակել ճանապարհը։ Վարդանը ծնկաչոք աղոթում է և այդ աղոթքից աղբյուրներ են բխում ու հագեցնում զորքի ծարավը։ Այդ աղբյուրներն էլ միախառնվելով կազմում են գետ, որը հայերը Վարդանի անունով կոչում էին Գետ-Վարդան։

Հետաքրքիր փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1788 թվականին հնդկահայ հասարակական գործիչ Շահամիր Շահամիրյանի կողմից հրատարակած Հայաստանի սահամանդրաության նախագծում՝ Որոգայթ փառացում, 103-րդ հոդվածում նա հետևյալ կերպ է պատճառաբանում Հայաստանոմւ Հայկյան տոմարի հրաժարվելը[2].
Հայ ազգի կյանքում ընդունվարծ էր, որ տարեմուտն ընկնում է նավասարդ ամսի մեջ, որը չի համապատասխանում տարվա չորս եղանակներին ու ցուցի չի տալիս՝ ոչ գարնան, ոչ ամռան,
ոչ աշնան և ո՛չ էլ ձմռան սկիզբը, այ պատճառով էլ հայոց ամսանուններն իրենց նշանակությունը պահպանել են հայոց մեջ եղած բազում գրքերի հավաստման համար միայն: Իսկ մեր տարեմուտն սկսվում է հունվարի վեցին՝ մեր Տեր Տեր Փրկիչ Քրիստոսի Ծննդյան և Հայտնության տոնի օրը, և հայոց ամսանուններն էլ հիշվում են ըստ [անցյալում ունեցած] գործածության:

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Jump up Խաչատրյան Հայկ (2003)։ Հայոց Հնօրյա Զվարճախոսները։ Երևան: «Ամարաս»։ էջ 118
  2. Jump up Որոգայփ թառաց, Երևան, 2002, էջ 129 — 271 էջ, ISBN 5-540-01746-3։